تاریخچه آموزش گردشگری در ایران

       آموزش در رشته های مرتبط با جهانگردی در کشور ما از سال 1352 با تاسیس مرکز آموزش خدمات جهانگردی سازمان سیاحان زیرنظر کارشناسان خارجی و همکاران ایرانی آغاز شد. در آن زمان، علاوه بر پنج آموزشگاه ثابتی که در تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و مشهد دایر بود در بقیه مناطق کشور نیز این آموزش ها به صورت سیار و گاه در مکان های مرتبط با گردشگری نظیر هتل ها و آژانس ها صورت می گرفت. افزون بر این، با توجه به بورس های تحصیلی و کارآموزی که از سوی سازمان جهانی جهانگردی و سازمان جهانی کار در اختیار سازمان قرار می گرفت، کارشناسان و کارمندانی که در استخدام سازمان بودند به کشورهای مختلف اعزام می شدند و پس از فراگیری آموزش به کشور باز می گشتند و در بازگشت با برگزاری سمینار، آموخته های خود را به سایر همکاران منتقل می کردند. در سال 1353، مدرسه عالی خدمات جهانگردی و اطلاعات در ایران تشکیل شد و در رشته های مختلف دانشجو جذب کرد. این روند ادامه داشت اما بعد از انقلاب اسلامی این دانشکده تعطیل شد، سپس برای نخستین بار با همکاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی و دانشگاه جامع علمی- کاربردی، اولین مرکز آموزش عالی در میگون بر پا شد و متعاقب آن به رغم همه مشکلات، این مرکز به تهران منتقل شد. دانشگاه علامه طباطبایی دوره های مدیریت جهانگردی و هتل داری را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دایر کرد و خوشبختانه مدیریت این گروه بر عهده یکی از فارغ التحصیلان همان مدرسه عالی اطلاعات و جهانگردی است

گردشگری و آموزش

     همتنیدگی گردشگری با امر آموزش در روند دوسویه رویکرد به تمایززدایی پسامدرن بیش از مقاطع زمانی دیگر ضروری به نظر می رسد که در آن در یک کنشگری بین امر آموزشی و توسعه گردشگری به عنوان یکی از پارامترهای توسعه همه جانبه شکل می گیرد. شکل گیری، پایداری و توسعه گردشگری در هر جامعه نیازمند امر آموزشی می باشد. درک و شناخت گردشگری و همچنین چگونگی توسعه و پایداری آن نه تنها در گسترش دانش گردشگری برای درک نیازمندی های آن بلکه در آموزش زمینه های موفقیت در پیرامون تجارت گردشگری و همچنین نیازمندی های هر جامعه به امر گردشگری نهفته است که این خود یک نگرش و رویکرد انسانی را به گردشگری ضروری می سازد. در این میان گردشگری به عنوان یکی از پارامترهای توسعه و به عنوان یک امر اقتصادی در کنار رویکرد فرهنگی به آن، وابستگی تام به همتنیدگی با متن های فضایی داشته و با بودن ضرایب گردشگر پذیری در این متن های فضایی جذب گردشگر را تسهیل می کند. رویکرد به پردازش محیط ( طبیعی و انسانی ) در متن های فضایی در زمینه گردشگری خود از یک سو حاصل شناخت و از دیگر سو حاصل پرورش نیروی انسانی در چارچوب امر آموزشی می باشد. نقش برجسته منابع انسانی در توسعه گردشگری که ناشی از امر آموزش است می تواند با رشد مهارت ها و دانش ساکنان محلی از آنان در رشد اقتصاد محلی و ملی بهره فراوان برد.

برنامه ریزی گردشگری

     امروزه هدف از برنامه ریزی گردشگری، ضرورت ایجاد طرح ( خلق نقشه هایی از اعمال ذهن برای رسیدن به یک آینده قابل پیش بینی و به انجام رسیدن این اعمال ذهنی است ) و برنامه ریزی پایدار برای جلوگیری از اثرات مخرب فعالیت های گردشگری بر روی محیط ها و مناطق گردشگری (شهرها، روستاها و ... ) به دلیل تجاری کردن مناظر و چشم اندازهای طبیعی و جاذبه های انسانی و ترس از گذشته و عدم فهم درست از برنامه ریزی از یک طرف می باشد و دیگر اینکه اگر چه فعالیت های گردشگری به اهداف واثرات اقتصادی بهتر دستیابی پیدا کرده، لذا آن اهداف باید برای رضایت مندی گردشگران و ارتقاء کیفی رفاه و زندگی جوامع محلی ( ساکنین ) و بشر بکار گرفته شود. گان ( Gunn ) در کتاب ( Tourism planning ) به منظور تبیین بیشتر برنامه ریزی گردشگری، آن را در چهار گروه اصلی تقسیم کرده است که در ذیل به شرح آنها می پردازیم:

1-    بخش تجاری

     هر هتلدار و رستوراندار برای توشعه آینده و عملکرد گردشگری برنامه ریزی می کند. یک سرمایه گذار جدید دنبال بهترین موقعیت از نظر مکانی می گردد.

انواع جاذبه های گردشگری

1- جاذبه های طبیعی

ویژگی های منابع طبیعی، مانند: زمین، کیفیت آب، پوشش گیاهی، گونه های حیوانی و آب و هوا از جمله خصوصیاتی هستند که عمده جاذبه های طبیعی را تشکیل می دهند. جاذبه های منحصر به فرد طبیعی برای جلوگیری از انحصار، دگرگونی و حفاظت آن اغلب عام المنفعه هستند. جاذبه های بخش خصوصی که بیشتر بر محیط های مصنوعی متکی می باشند و برای موفقیت خود به خصوصیات آب و هوای ویژه ای احتیاج دارند.

2- جاذبه های تجاری

مناطق بزرگ شهری، مرکز فعالیت صنعت گردشگری هستند. اجتماع سرویس های تولیدی، اقتصادی، دولتی و خصوصی که مجموعاً بازارهای بزرگ را تشکیل می دهند از مناطق جذاب، برای گردشگران می باشند. مناطق روستایی اگرچه از اهمیت کمتری نسبت به مراکز تجاری شهری برخوردارند، اما به طور فعال به دنبال همایش های تجاری، گردشگری هستند. تفریح گاههای بزرگ و کوچک در جذب گردشگران فعال هستند.

3- جاذبه های تاریخی

انواع گردشگری

         گردشگری انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه ریزی در عرصه گردشگری اهمیت اساسی دارد. چرا که تقاضاها و خدمات مورد نیاز گردشگران مختلف یکسان نیست؛ برای مثال گردشگرانی که به قصد دیدار اقوام و دوستان مسافرت می کنند معمولأ به هتل و حتی رستوران بیرون از منزل نیاز ندارند، اما از سایر امکانات و تسهیلات استفاده می کنند. در مقابل، برای گردشگرانی که به قصد تجارت سفر می کنند، ممکن است امکاناتی همچون هتل و تسهیلات اقامتی اهمیت زیادی داشته باشد و از طرفی علاقه ای به بازارهای محل نداشته باشند. همچنین احتمال دارد گردشگر روستایی هیچ تمایلی به خدمات شهری نداشته باشد و تمام مدت سفر خود را  در روستا اقامت نماید. بر این اساس تاکنون صاحب نظران و سازمان های بین المللی با توجه به معیارهای مختلف، دسته بندیهای متعددی از گردشگری، ارائه کرده اند.

1-گردشگری فرهنگی :

     گردشگری فرهنگی، بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می دهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگری بین المللی با انگیزه فرهنگی انجام می شود و این تقاضا در حال افزایش است. 

گردشگری فرهنگی

          فرهنگ را می توان در دو گروه کلی بخش بندی کرد که از نظر فهم گردشگری ، امروزه اهمیت بسیاری دارد. از این نظر فرهنگ به دو بخش سنتی و مدرن قابل تقسیم است و در این دو بعد دارای چشم اندازهای متفاوتی می باشد . آنچه که در گردشگری بیشتر مدنظر است پردازش جلوه های مختلف فرهنگ های سنتی می باشد . در جهان سنتی ، فرهنگ در قالب های اندیشگی و رفتارهایی شکل می گیرد که در هر جامعه ای بنیاد زندگی جمعی را تشکیل می دهند و از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد . هنجارهای فرهنگ سنتی برگرفته از میراثی است که به نسل امروزی رسیده است . این فرهنگ سنتی با توجه به تقاضای موجود در بازار گردشگری در عصر حاضر می تواند جاذب گردشگرانی باشد که خواهان یافتن مکانهایی با فرهنگ سنتی هستند 

اوج و فرود گردشگری در اسلام

        با دقت در سفرنامه هایی که به جای مانده به این نتیجه می رسیم که آنچه از قرن سوم و تا قرن هفتم وجود دارد ، سیاحت مسلمانان است به کشورهای خاورمیانه و خاور دور ، مانند: ژاپن ، آفریقا و اروپا . جهانگردان مسلمان گزارش سفر خویش را در کتاب های جغرافیایی و یا در تحقیقات تاریخی و عقیدتی ارائه داده اند . و در این دوران خبری از رفت و آمد سیاحان و اروپایی و مردمان غرب مسیحی نیست . گویا آنان هیچ گونه علاقه ای به گردشگری نداشته اند . از قرن هشتم به بعد ، به ویژه در قرن دهم می بینیم که جریان گردشگری به طور دقیق به عکس جریان یافته است . جهانگردان مهم را غربی هایی تشکیل می دهند که به سرزمین های شرق روی آورده و گزارش های گوناگونی از آداب ، میراث فرهنگی ، شیوه های حکومتی ، اجناس و محصولات

نقش گردشگری در تمدن اسلام

         بی گمان، گردشگری در ایجاد تمدن ها و رشد آن ها نقش اساسی دارد . شماری از صاحب نظران بر این باورند که هجرت، لازمه ی یک تمدن است و نخستین تمدن های بزرگ که در بین النهرین به وجود آمده از مهاجرت آرامی ها به بین النهرین سرچشمه گرفته است . هجرت وقتی تمدن ساز است که با هدف و انگیزه ای عالی همراه باشد . دریافت آثار پیشینیان و بهره وری از آنها با هجرت و گردشگری هدفمند ، ممکن می شود . سفر نقش آفرینان به مراکز علمی برای دستیابی به کتابه های پیشینیان و نسخه های خطی و بهره مندی از علم دانشمندان انجام می پذیرفته است . بسیاری از دانشمندان کتاب های خود را در سفر نگاشته اند . ابن سینا ، بخش های منطق ، مجسطی ، اقلیدس ، ریاضیات ، موسیقی کتاب شفا را در اصفهان به پایان رساند . کتاب الانصاف خود را نیز در اصفهان نوشت .

        شهر بصره و کوفه از سابقه ی علمی برخوردار بودند ، ولی با رونق شهر بغداد که مرکز خلافت اسلامی بود ، این شهر مرکزیت 

نمونه و الگوی گردشگری در قرآن

         بخش گسترده ای از بحثهای قرآن در قالب سرگذشت اقوام پیشین و داستانهای گذشتگان بیان شده است . توجه به این نکته که تاریخ بستر حوادث گوناگون است و آنچه را به صورت ذهنی وو فلسفی جست وجو می کند ، گاه در صفحه های تاریخ به صورت عینی قابل بازیابی است ، نقش محوری و زیربنایی تاریخ را نشان می دهد . مطالعه و نگرش به تاریخ و دیدن و گشتن در مکانهای تاریخی که ظرف وقوع رخدادها بوده اند ، عمر آدمی را به بلندای عمر بشر دراز می سازد و آموزه های نظری و عملی و کاربردی فراوانی را فرا راه جوامع بشری می نهد .

       قرآن ، با نقل فصل ها و فرازهای از داستان گذشتگان ، روایتی تصویری و هنری از اندیشه و فرهنگ آنان را به نمایش می گذارد و حسّ کنجکاوی آدمی را برای ردیابی و شناسایی مکانها و سرزمینهای وقوع این داستانها بر می انگیزاند و همین به نوبه خود گونه ای گردشگری و جهانگردی را می طلبد که قرآن در ضمن بیان قصه ها داستان های گذشتگان مردمان را به آن سو فرا می خواند :

( نحن نقص علیک احسن القصص بما اوحینا الیک هذا القرآن و ان کنت من قبله لمن الغافلین . )

مهم ترین پیامدهای فردی و اجتماعی و فایده های مادی و معنوی سفر کردن از دیدگاه قرآن و کلام معصومان

علت این امر که در قرآن و کلام معصومان مردم بارها به سیر و سیاحت تشویق شده اند اینست که پی آمدهای فردی و اجتماعی و فایده های مادی و معنوی فراوانی در سفر نهفته است که به مهمترینن  آنها اشاره می کنیم :

1 ) عبرت گیری از ملت های گذشته

 در آیه 42 سوره روم رسول خدا مامور می شود که به مردم دستور دهد تا در زمین گردش کنند و فرجام گذشتگان را ببینند که چگونه خانه هایشان ویران و آثارشان نابود گشته و نسلشان از میانن رفته و دچار انواع گرفتاری ها و بلاها شده اند . این بدان سبب است که بیشترشان مشرک بوده اند . خداوند جزای برخی کرده هایشان را به ایشان چشانید تا شاید عبرت گیرند و در نتیجه به دامن توحید برگردند.

2 ) آشنایی با زندگی پیشینیان

در آیه 137 آل عمران آمده است که خداوند سنت هایی داشته که این سنت ها هرگز ویژه گروهی خاص نبوده است و به صورت سلسله قانون های الهی درباره همگان و آیندگان اجرا می شود . 

اهمیت گردشگری

        گردشگری یا جهانگردی به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می شود . هر چند که در سال های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارجج شود .

واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط به مسافران طبقه اشراف پیوستند . از زمانی که مردم جامعه داراتر شده و عمرشان طولانی تر شد، این امر ممکن و بدیهی شد که مردم طبقات پائین و متوسطط جامعه که شغل ثابتی داشتند در سلامت و پس اندازی کافی بازنشسته شوند .

تاریخچه گردشگری

        واژه ی توریسم برای اولین بار در سال 1811 در مجله ی انگلیسی به نام (اسپورتینگ ماگازین) مجله ی ورزشی مطرح شد. در این زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید ازمناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت.چنین پیداست که واژه ی توریسم در گذشته بنا به طرز اندیشه ی زمان بیشتر بار معنایی لذت بردن و تفنن داشته است.

اصطلاح توریست از قرن 19معمول شد. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست،برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت می نمودند. این جوانان در آن زمان گردشگر نامیدهه می شدند و بعدها این اصطلاح در مورد کسانی به کار می رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند و بهدها باتعمیم بیشتربه کسانی اطلاق می شد که اصولا به این منظور سفر می رفتند. کم کم توریسم به زبان های دیگر دنیا وارد شد.

برای اولین بار در سال 1925 کمیته ی مخصوص آمارگیری مجمع ملل افراد زیر را گردشگر شناخت:

1)  کسانی که برای تفریح و دلایل شخصی یا مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند.

گردشگری داخلی

       گردشگری یا به عبارتی سفر کردن،یکی از مؤلفه هایی است که از یک جهت باعث افزایش تجربه،افزایش علم و آگاهی، پخته شدن عقل و شعور انسانها شده و از طرف دیگر سبب تعالی روح،، تجدید روحیه کاری و بهروزی می شود.

          گردشگری را می توان از چند بعد بررسی کرد، در اینجا گردشگری داخلی مدنظر ما می باشد. می توان  گردشگری از نوع داخلی را اینگونه تعریف کرد؛

     گردشگر داخلی کسی است که در داخل کشور خودش برای اهدافی از قبیل امور کاری،تفریخ،شخصی و استراحت از محل اقامت خود دور شده و در محل دیگری به مدت کمتر از یک شب یا بیشتر اقامت گزیند. گردشگری انواع مختلفی دارد از جمله آنها میتوان به گردشگری جاذبه های طبیعی،تجاری،تاریخی،فرهنگی ،مذهبی،پزشکی و سایر اشاره کرد.