نقش گردشگری در تمدن اسلام

         بی گمان، گردشگری در ایجاد تمدن ها و رشد آن ها نقش اساسی دارد . شماری از صاحب نظران بر این باورند که هجرت، لازمه ی یک تمدن است و نخستین تمدن های بزرگ که در بین النهرین به وجود آمده از مهاجرت آرامی ها به بین النهرین سرچشمه گرفته است . هجرت وقتی تمدن ساز است که با هدف و انگیزه ای عالی همراه باشد . دریافت آثار پیشینیان و بهره وری از آنها با هجرت و گردشگری هدفمند ، ممکن می شود . سفر نقش آفرینان به مراکز علمی برای دستیابی به کتابه های پیشینیان و نسخه های خطی و بهره مندی از علم دانشمندان انجام می پذیرفته است . بسیاری از دانشمندان کتاب های خود را در سفر نگاشته اند . ابن سینا ، بخش های منطق ، مجسطی ، اقلیدس ، ریاضیات ، موسیقی کتاب شفا را در اصفهان به پایان رساند . کتاب الانصاف خود را نیز در اصفهان نوشت .

        شهر بصره و کوفه از سابقه ی علمی برخوردار بودند ، ولی با رونق شهر بغداد که مرکز خلافت اسلامی بود ، این شهر مرکزیت علمی یافت و در آنجا تمام کتاب های پیشینیان مورد توجه قرار گرفت و به عربی ترجمه شد از باب نمونه « اثولوجیا » افلوطین به دستور معتصم و عباسی توسط عبدالمسیح بن عبدالله بن ناعمه حمصی و با نظارت ابو یوسف یعقوب بن اسحاق کندی ( م : 258 / ه 871 م .) به عربی ترجمه شد .

دانشمندان و طالبان علم و از سرتاسر جهان اسلام به بغداد می آمده اند . خطیب بغدادی در کتاب تاریخ خود که شرح حال دانشمندان و بزرگان وارد در بغداد را تا سال 463 ه / 1071 م . نگاشته ، زندگی نامه 7799 تن دانشمند مرد و 32 تن دانشمند زن را یاد کرده است .

دانشمندی مسلمان درباره ی نقش سفرهای علمی در باروری علم و تمدن در اسپانیا می نویسد .

        سفر از اندلس به سوی شرق در میان دانشمندان رواج بسیار داشت ؛ زیرا که جریان تمدن ساز همواره از مرکز به سمت نقاط کم فرهنگ تر روان می شود . اندلس در آغاز بر علوم شرقی بسیار تکیه می کرد و آنها را همچون سر منشأ و اساس شناخت خود می شمرد . به همین دلیل مسافرت ، عامل تقویت و تأیید پیوند میان دو طرف شد و به زندگی علمی و فرهنگی اندلس امکان رشد و توسعه داد . این مسافرت ها به اندلس امکان دادند تا از صورت کشور به نسبه عقب مانده و وابسته به مشرق ، به صورت رقیب و گاهی بالاتر از آن درآید .

        لازم به یادآوری است که دیدن و گزارش پیش رفت های دیگران ، آن گاه در ترقی ملتی اثر دارد که خود را باور کرده باشند و به استعداد و توانایی خود اعتقاد داشته باشند . در غیر این صورت ، این آگاهی زمینه ی جذب و وابستگی به بیگانگان را فراهم می سازد و اصل خویش را از یاد خواهند برد که به زودی به نمونه هایی از آن اشاره خواهد شد . این گردش ها علاوه بر انتقال علوم ، در ایجاد پیوند و دوستی بین ملت ها و انتقال فرهنگ و آداب و رسوم پسندیده به دیگر منطقه ها ، دادو ستدهای اقتصادی و تجاری و یادگیری مهارت ها و معماری ها نقش داشته است .

        آقا بزرگ تهرانی در الذریعه درباره ی سفرنامه ها و فایده و نتیجه های آنها در بالا بردن پایه های علمی جامعه ، می نویسد : رحله یا سفرنامه ، به کتابی گفته می شود که نویسنده آنچه را در شهر یا شهرهایی که به آنجا سفر کرده از اخبار مردم ، عقاید ، آداب و رسم های آنان ، در زندگی و مرگ دیده و شنیده گردآوری کرده است ، یا در آن کتاب ، گزارش سفر دیگری را ارائه کرده است . در گذشته این گونه کتاب ها اثر فراوانی در بالا بردن اندیشه های ملت ها داشته است ؛ زیرا آمیختگی فرهنگ ها ، راه را برای نرم کردن و مهربانی و مهرورزی های بشری فراهم می سازد . کمی وسیله های نقلیه و سختی سفر در گذشته ، مهم ترین بازدارنده در این راه بوده است . به گونه ای که اگر کسی اقدام به مسافرت طولانی می کرد و به شهرهای دور می رفت ، مردی شجاع و قهرمان و آگاه و با تجربه شناخته می شد . ولی سختی ها مانع حرکت تاریخ به جلو نشد . در طول زمان مردان جهان گردی پیدا شدند که مشهور شدند و به مناطق دور دست ، سفر کردند و اطلاعاتی راجمع و فراهم کرده و آن چه در سفرها دیدند نگاشتند .

        به طور معمول ، جهانگـردان موفق کسانی بودند که از سفرنامه های پیشینیان بهره می بردند و با استفاده از مطالب آن هـا به کامـل کـردن اطلاعـات خویش می پرداختند و بیشتر آنـان را افـراد با انگـیزه و دانشمند تشکیل می داد .   

 

*برگرفته از مطالب گردآوری شده توسط رئوف موسوی*