تاریخچه آموزش گردشگری در ایران

       آموزش در رشته های مرتبط با جهانگردی در کشور ما از سال 1352 با تاسیس مرکز آموزش خدمات جهانگردی سازمان سیاحان زیرنظر کارشناسان خارجی و همکاران ایرانی آغاز شد. در آن زمان، علاوه بر پنج آموزشگاه ثابتی که در تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و مشهد دایر بود در بقیه مناطق کشور نیز این آموزش ها به صورت سیار و گاه در مکان های مرتبط با گردشگری نظیر هتل ها و آژانس ها صورت می گرفت. افزون بر این، با توجه به بورس های تحصیلی و کارآموزی که از سوی سازمان جهانی جهانگردی و سازمان جهانی کار در اختیار سازمان قرار می گرفت، کارشناسان و کارمندانی که در استخدام سازمان بودند به کشورهای مختلف اعزام می شدند و پس از فراگیری آموزش به کشور باز می گشتند و در بازگشت با برگزاری سمینار، آموخته های خود را به سایر همکاران منتقل می کردند. در سال 1353، مدرسه عالی خدمات جهانگردی و اطلاعات در ایران تشکیل شد و در رشته های مختلف دانشجو جذب کرد. این روند ادامه داشت اما بعد از انقلاب اسلامی این دانشکده تعطیل شد، سپس برای نخستین بار با همکاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی و دانشگاه جامع علمی- کاربردی، اولین مرکز آموزش عالی در میگون بر پا شد و متعاقب آن به رغم همه مشکلات، این مرکز به تهران منتقل شد. دانشگاه علامه طباطبایی دوره های مدیریت جهانگردی و هتل داری را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دایر کرد و خوشبختانه مدیریت این گروه بر عهده یکی از فارغ التحصیلان همان مدرسه عالی اطلاعات و جهانگردی است البته دانشگاه آزاد هم چنین دوره هایی را برگزار می کند که با کمبود منابع اطلاعاتی و استاد مواجه است. در کنار این دو، موسسات خصوصی آموزش خدمات جهانگردی و هتلداری، دوره های کوتاه مدت برگزار می کنند. شیوه برگزاری دوره های آموزشی گردشگری در سایر کشورها در تمام کشورها این نوع آموزش ها با حمایت مالی دولت ها و با همکاری تنگاتنگ صنعت صورت می گیرد ولی در ایران متأسفانه حمایت و همکاری اتحادیه هتلداران و انجمن صنفی دفاتر خدماتی مسافرتی و جهنگردی در زمینه آموزش بسیار اندک و نارساست. برگزاری دوره ها توسط بخش خصوصی به صرفه نیست حتی ساختمان هایی که مراکز بخش خصوصی در اختیار دارند استاندارد نیست چرا که توانایی پرداخت اجاره بهای سنگین برای در اختیار داشتن ساختمان های مناسب را ندارند. آموزش گردشگری در ایران بخش آموزش جهانگردی در کشورمان از نظر منابع علمی و مدرس کارآزموده با فقر بسیاری دست و پنجه نرم می کند. در کل در کشور ما بیش از دو یا سه مدرس مجرب و تحصیل کرده در زمینه خانه داری وجود ندارد. شمار مدرسان هتلداری هم که به آموزش های روز اشراف داشته باشند و بتوانند آن را به دانشجویان منتقل کنند از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمی کند. این میزان را به رشته های دیگر هم می توان تعمیم داد. منابع هم بسیار محدود است و همین منابع محدود هم روز آمد نیست چرا که تالیف، گرداوری و انطباق آن با نیازهای امروز جامعه، بسیار هزینه بر است. وقتی رمانی چاپ می شود بازار هدف آن گسترده است اما شمارگان کتاب هتلداری بسیار محدود است زیرا مخاطب آن محدود است. از همین رو اقدام به این کار توسط موسسه یا مدرس مقرون به صرفه نیست اما در تمام دنیا، این وظیفه بر عهده ِDMO ها یعنی سازمان های بازاریابی و مدیریت مقصد است. در ایران هم باید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و انجمن های وابسته به آن مثل انجمن صنفی یا اتحادیه هتلداران در این زمینه فعالیت کنند که متاسفانه هیچ گونه کمکی نمی کنند. نیازمند آموزش های اصولی هستیم در خصوص آموزش های جهانگردی در دوره های قبل و بعد از انقلاب، فعالیت هایی صورت گرفته اما هیچ کدام از آنها به صورت مستمر و پیگیر نبوده است. بنا به گفته دکتر مستوفی معاونت سابق آموزش و تحقیقات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای تلف نشدن وقت و به کار گیری کمک های سازمان های بین المللی، مطالعات عمیق و وسیعی صورت گرفت و از کارشناسان سازمان جهانی جهانگردی برای نوشتن شرح خدمات این برنامه ریزی کمک گرفته شد. نکته بسیار مهم در طرح ریزی این برنامه توجه به بخش پرورش نیروی انسانی متخصص و اهمیت ویژه آن بود به نحوی که در اولین فاز، اجرای این طرح به نحوی برنامه ریزی شد که برای 15 سال آینده از لحاظ تامین نیروی انسانی متخصص و ماهر در امر جهانگردی اقدامات لازم صورت گرفته است. متاسفانه تا به حال آموزش ها بر اساس ذهنیات انجام می گرفته است نه بر اساس استانداردهای آموزشی، بدین سبب در برنامه ریزی جدید کوشش شده که هم از لحاظ کیفیت و هم از نظر کمیت، استانداردهای بین المللی لحاظ شود. یکی از راه های اجرای این امر توقف انحصار آموزش دولتی و اختصاص آن به بخش های خصوصی است به طوری که دولت تنها جنبه نظارتی و حمایتی داشته باشد. بر همین اساس سرفصل های جدید و مطابق با استانداردهای بین المللی آموزش جهانگردی و ارائه همه دروس تخصصی به زبان انگلیسی و آموزش زبان دوم به دانشجویان این رشته تحصیلی، از جمله تلاش های صورت گرفته در این زمینه بوده است. ماهیت جهانگردی در ارتباط با مردم جهان است و زبان تنها ابزار ارتباط آن محسوب می شود. پذیرش نقطه کانون یعنی تطابق کیفیت استاد و دانشجو با 25 کشور جهان و حوزه های آموزشی آنها و آموزش باید به حدی برسد تا همه کشورهای عضو اسکاپ، ( کمیسیون اقتصادی، اجتماعی، سازمان ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه)، به تجربه یکسانی برسند. برای حل این مشکل دوره های آموزشی مطابق با استاندارد تتکوال جهانی برای آموزش مربیان و مدرسان بخش های خصوصی بر گزار شد.

         حرکت بعدی تشویق اتحادیه هتلداران برای راه اندازی مرکز آموزش در داخل هتل هاست به طوری که دانشجویان ضمن تحصیل در محیط، کار عملی هم بیاموزند و جذب بازار کار شوند. در خصوص برنامه ریزی های جدید می توان از برخی نکات که در طرح های ملی جهانگردی سایر کشورهای در حال توسعه لحاظ شده است، استفاده کرد. به عنوان مثال تایلند یکی از کشورهایی است که در سال های اخیر گام های بلندی برای رسیدن به توسعه جهانگردی کشور خود برداشته است. به گفته سفیر وقت تایلند در ایران، صنعت گردشگری در تایلند تحت نظر دولت بر سازمان های جهانگردی تایلند نظارت دارد و در راس سازمان یک وزیر قرار دارد که بر فعالیت های تشکیلات جهانگردی نظارت می کند. در تایلند همزمان با راه اندازی صنعت گردشگری، آموزش دست اندر کاران این صنعت هم آغاز شده است از آنجا که تایلند همواره ارتقای صنعت گردشگری را البته با تاکید بر اکوتوریسم، در سیاست های کلی خود در نظر داشته و دارد به همین دلیل آموزش در این زمینه را از مدارس شروع کرده تا شهروندان تایلندی هنگام ورود به جامعه با کلیات مفاهیم گردشگری یا گردشگر توجیه باشند. به هر تقدیر هر گونه تلاشی که در چارچوب برنامه ملی گردشگری ایران و در راستای اهداف توسعه جهانگردی باشد، می توان در بهبود اوضاع این صنعت پردرآمد مفید واقع شود. در نهایت آنکه آموزش و موثرتر از آن پرورش نیروی انسانی متخصص و ماهر باید از سطوح دبیرستانی و با جهت گیری خاص آغاز شود تا در بعد نرم افزاری و روبنایی این صنعت به حداکثر توان مطلوب دست _یافت.

*برگرفته از مطالب گردآوری شده توسط رئوف موسوی