اهداف و راهبردهای توسعه گردشگری
صنعت توریسم به عنوان یکی از مهم ترین و پردرآمدترین صنایع جهان و بزرگ ترین تحرک اجتماعی بشر در آغاز هزار سوم عزم خود را جزم کرده تا در چند سال آینده از نظر درآمد در راس صنایع صاحب نام جهان قرار گیرد.
این صنعت رو به گسترش بر آن است تا بتواند کشور را از حالت اقتصاد تک محصولی رهانیده و استعدادهای بالقوه را به بالفعل تبدیل نماید تا بتواند قدم های سبز خود را در جهت بهبود وضعیت توریسم بردارد و به عنوان پویاترین بخش های اقتصادی جهان مطرح گردد.
با وجود مشکلات فراوان برسر راه توریسم و گردشگری حاضر حتی فرض اینکه جهانگردی جا پای صنعت نفت گذارد و بخواهد به عنوان صنعت اول دنیا شناخته شود سخت است.
اما مطمئناً محال نیست چرا که گسترش ارتباطات فرهنگی و به همراه داشتن اثرات اجتماعی و اقتصادی می تواند بخش عمده ای از تجارت بین الملل را به خود اختصاص دهد و از این بابت حجم پول بیش تری را عاید سرمایه گذاران این بخش کند با این قصد پیروزی و کسب مقام اول چیزی دور از واقعیت نیست.
با توجه به وضعیتی که دنیا دارد و با سرعتی که پیش می رود و نیز با توجه به مزایای نسبی که ایران دارد نباید کاری کرد که خیلی از دنیا عقب افتاد باید با نیروهای ارزنده در کشور راه را برای پیشرفت باز کرد تا به وقتش حرفی برای گفتن داشت.
کار درست آن است که اهداف کلان و راهبردها را جمع آوریم و تفاهم را میان دستگاه های ذیربط برقرار کرده و به هر چه بیش تر پایدار ماندن صنعتی همچون جهانگردی با قوت بیش تری همت گماریم و با اعتماد به نفسی دو چندان در طول صنایع بزرگ شناخته شده جهان حرکت کنیم ،نه در عرض آن ها ، متاسفانه بنیادی بودن مشکلات در صنعت گردشگری موجب شده تا کارها به کندی پیش رود و حتی تجارت الکترونیک هم به تنهایی نتواند جوابگوی تمام مشکلات این بخش باشد.
به هر حال اگر خود را یکی از متمدن ترین مردمان می دانیم و بر این باوریم که باورهایمان ثمره قرن ها تحولات تاریخی است نباید منتظر دستی ناجی و نظاره گر عقربه هایی باشیم که در پی هم می آیند و می روند و به هوای آنکه حق آب و گلی در این دنیا داریم به ناحق به رشد باورهایی بپردازیم که نتیجه اش سالها ضرر و زیان به ملتی است که گول باورهای غلط را خورده اند.
اگر به یاد داشته باشیم زمان درازی سپری شد تا به این نتیجه رسیدیم که نباید بگذاریم باورهایمان پایمال شود، باورهایی که زیر پا گذاشتن و از بین رفتن آن ها بیش تر از یک چشم به هم زدن به طول نمی انجامد ولی سال های سال حسرت رونق و توسعه را بر دلمان می گذارد و با زبان بی زبانی صدایمان می زند که مرا دریابید.
یکی از ضرورت های توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشور توجه به صنعت جهانگردی و گردشگری می باشد. توجه به صنعت گردشگری و رونق این صنعت در جهان می تواند با اشتغالزایی و فراهم آوردن زمینه های جذب نیروی کار، عاملی برای فقرزدایی در کشورها باشد. گردشگری همچنین می تواند به توسعه روستایی کمک کند به ویژه در مناطق روستایی عقب مانده که فعالیت های کشاورزی سنتی در معرض تهدید قرار دارند. توسعه توریسم همراه با روند جهانی شدن ،رشد اقتصادی جوامع را ارتقا داده و سطح زندگی افراد را بالا می برد اما باید توجه داشت که گسترش بدون هدف و برنامه صنعت گردشگری در کشورها می تواند اثرات زیانباری به طور مستقیم و غیر مستقیم بر زندگی انسان ها، حیوانات و آلودگی هوا به دنبال داشته باشد.
دین اسلام نیز به توسعه توریسم بویژه توریسم فرهنگی نگاهی ژرف دارد و جهانگردی را در مبانی و اصول ایدئولوژی خود و در کتاب آسمانی آورده است به طوریکه امیرالمومنین علی (ع) در مورد سیر و سیاحت می فرمایند: مسافرت و گردش کنید که در آن پنج فایده وجود دارد 1- زدایش اندوه 2- فراخی روزی 3- کسب علم و دانش 4- کسب آداب اجتماعی 5- پیدا کردن هم زبانان و همراهان برجسته.
از آنجایی که جهانگردی امری دو سویه بوده و همانند سایر پدیده ها دارای جنبه های مثبت و منفی است، با برنامه های صحیح و شناخت آثار اجتماعی فرهنگی و اقتصادی صنعت گردشگری می توان اثرات مثبت را تقویت و اثرات منفی را اصلاح نموده و به حداقل رسانید. در این گزارش سعی شده است اثرات مثبت و منفی جهانگردی را از نظر اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مورد تجزیه و تحلیل قرارداده و همچنین راهکارهایی را برای پیشبرد این صنعت ارائه دهیم.
اطلاق کلمه صنعت به جهانگردی به خاطر ایجاد ارزش افزوده اقتصادی بالای آن است صنعت جهانگردی طی دهه های اخیر رشد چشمگیری داشته است که دلیل آن را می توان در عواملی چون درآمد و وقت آزاد بیشتر مردم نسبت به گذشته پایین آمدن سن بازنشتگی، تسهیل رفت و آمد بین شهرها و کشورهای مختلف هم از جهت وسائل نقلیه و هم از لحاظ مقررات مربوط به صدور روادید و نظایر آنهاست.
در بیشتر کشورها و مناطق دلایل اصلی توسعه جهانگردی فواید اقتصادی آن است بطوریکه افزایش درآمد کشورها ،ایجاد اشتغال ،شناساندن فرهنگ خودی به بیگانگان و نظائر آن ها از دیگر اثرات مثبت اقتصادی صنعت گردشگری می باشد ولی با وجود این جهانگردی به عنوان یک بخش جداگانه در جدول اقتصاد ملی در بخش خدمات گنجانده نشده است بنابراین اندازه گیری سهم اقتصادی جهانگردی بسیار دشوار است. چنانچه بتوانیم صنعت گردشگری کشور را رشد دهیم قادر خواهیم بود بخش وسیعی از مشکلات کشور از قبیل اشتغال ،جذب سرمایه ،کسب درآمد ارزی و خروج از انزوای سیاسی و فرهنگی را حل نمائیم.
درآمد حاصله از جهانگردی و کمک به تولید ناخالص ملی با تولید داخلی و همچنین ارز خارجی حاصل از جهانگردی بین المللی از جمله مواردی هستند که اهمیت نسبی جهانگردی را در کل اقتصاد نشان می دهد.
اشتغال ایجاد شده توسط جهانگردی به دو نوع اشتغال مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود. اشتغال مستقیم شامل به کارگیری اشخاصی است که در موسسات مرتبط با جهانگردی کار می کنند از قبیل هتل ها، رستوران ها، آژانس های سیر و سفر می باشد اشتغال غیر مستقیم شامل مشاغل ایجاد شده در بخش های عرضه از قبیل کشاورزی، شیلات و صنایع می باشد. باوجود اینکه جهانگردی در اقتصاد یک کشور نقش بسیر مهمی دارد اما اگر به دقت کنترل نشود می تواند مشکلات اقتصادی زیادی را ایجاد کند به طوریکه اگر کالاها و خدمات زیادی برای استفاده جهانگردان به کشور وارد شود و همچنین بیش تر تسهیلات توریستی کشور متعلق به خارجیان باشد و توسط آنان اداره شود باعث می شود که درآمد خالص و ارز خارجی حاصله از جهانگردی کاهش یابد و همچنین ممکن است به خشم ساکنان مناطق توریستی منجر شود. اگر توسعه گردشگری تنها در یک یا چند ناحیه از کشور یا منطقه بدون توسعه متناظر در جاهای دیگر متمرکز شود باعث می شود که در مناطق مختلف از نظر جغرافیایی انحرافهای اقتصادی ایجاد شود به طوریکه در این مناطق قیمت های محلی زمین و برخی از کالاها و خدمات متورم می شود که این وضعیت بار سنگین مالی بر دوش ساکنان می گذارد. همچنین به دلیل این که جهانگردی با پرداخت دستمزدهای بالا و عرضه شرایط بهتر کاری تعداد زیادی از نیروهای انسانی را از سایر بخش های اقتصادی به خود جذب می کند باعث ایجاد انحراف های اشتغال در مناطقی می شود که از نظر جهانگردی نسبت به مناطق دیگر در حال توسعه هستند.
برای افزایش منافع اقتصادی ناشی از جهانگردی و جلوگیری از انحرافات اقتصادی بایستی پیوند میان جهانگردی و سایر بخش های اقتصادی را مستحکم کرد این امر میزان واردات برای صنعت جهانگردی را تقلیل داده، اشتغال محلی و غیر مستقیم را افزایش می دهد و همچنین درآمد بیش تری را از جهانگردی فراهم می کند. در این رابطه اگر سرمایه محلی محدود باشد باید سیاستی اتخاذ کنیم که در ابتدا به خارجیان اجازه احداث امکانات و ارائه خدمات داده شود و زمانیکه سرمایه داران محلی قدرت خرید آن را پیدا کردند این امکان برای آن ها فراهم شود. اگر چه در ابتدا تصور می شود که مدیریت خارجی هتل ها توسط شرکت های هتل داری فراملی به از دست رفتن مقداری از درآمد کشورها می انجامد اما این مزیت را دارد که مدیریتی حرفه ای و در سطح بین المللی ارائه می کند البته بایستی به این نکته توجه کرد که اجازه دادن به مدیریت فراملی باید براساس شرایط خاص هر کشور صورت گیرد. با توسعه تدریجی جهانگردی می توان مشکلات تورم: قیمت های زمین و کالا را کاهش داد زیرا اقتصاد زمان بیش تری در اختیار دارد تا خود را با توسعه جدید تنظیم کند.
جهانگردی صرف نظر از مزایای اقتصادی فراوانی که می تواند نصیب ما کند، وسیله ایست که با بهره گیری از آن می توانیم به دستاوردهای فرهنگ بشری پی ببریم. چنانچه بخواهیم از مزایای اقتصادی صنعت جهانگردی صرف نظر کنیم از مزایای فرهنگی اجتماعی و سیاسی آن نمی توانیم صرف نظر کنیم. از این رو قبل از هر چیز، صنعت جهانگردی یک مقوله فرهنگی و انسانی است چرا که در سیر و سفر انسان ها با تاریخ فرهنگ، طبیعت، آداب و رسوم و علایق بومی و سنتی یک جامعه آشنا می شوند و حسن روابط اجتماعی تحرک و پویایی در فرهنگ را نیز به عنوان یک پیامد مثبت به دنبال دارد.
اثرات مثبت اجتماعی فرهنگی صنعت جهانگردی، کسب علم و تجربه و آداب اجتماعی و نیز عبرت گرفتن از وقایع و حوادث تاریخی، جهانگردی امکان ارتباط دو جانبه فرهنگ های مختلف را در محیطی دوستانه فراهم می کند و تفاهم بیش تری بین ملت ها ایجاد می کند.
صنعت جهانگردی با جذب افراد ماهر و متخصص و حتی افراد غیر متخصص به کار یک راه حل مهم و منطقی در جهت حل مشکل بیکاری است که یکی از مشکلات کنونی جامعه ما است همچنین با جذب جهانگرد به مناطق جغرافیایی که توانایی و امکانات پذیرش آن را دارند می توان از مهاجرت بی رویه روستائیان به شهرها جلوگیری کرد.
جلب جهانگرد می تواند موجب انسجام و نظم دهی به فعالیت های ارگان ها و سازمان های دست اندرکار صنعت جهانگردی شده و سبب پویایی سازمان ها و نوآوری و خلاقیت کارکنان منطقه توریست پذیر شود همچنین جهانگردی می تواند بر فرهنگ تولیدکنندگان اثر مثبتی داشته باشد. به این معنی که تولیدکنندگان و صنعت گران به منظور فروش بیشتر در کیفیت محصولات و کالاهای تولیدی خود تجدید نظر کرده و در آن ها تحولاتی ایجاد کنند که در نهایت به نفع منطقه میزبان تمام می شود.
البته بایستی به این نکته نیز توجه کرد که هر پدیده ای علاوه بر پیامدهای مثبت دارای پیامدهای منفی و آزاردهنده نیز می باشد. مقوله جهانگردی نیز از این امر مستثنی نبوده و بالطبع دارای آثار منفی می باشد. از جمله آثار منفی اجتماعی فرهنگی صنعت جهانگردی، اثرات رفتار مصرفی بر مردم محلی است به طوری که جهانگردی باعث شناساندن کالاهای لوکس وارداتی به مردم منطقه می شود و این مسئله تقاضا برای این کالا ها را در منطقه افزایش می دهد. و باعث تغییر رفتار مصرفی مردم آن منطقه می شود همچنین توسعه صنعت جهانگردی در آن دسته از کشورهای پذیرای جهانگرد که هنوز از رشد اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کافی برخوردار نیستند، موجب می شود مردم جامعه میزبان تحت تاثیر فرهنگ و آداب جهانگردان کشورهای توسعه یافته قرار گرفته و رفته رفته آداب و سنت ها و روش های خود را فراموش کنند. البته بایستی متذکر شد که گذشتن از منافع جهانگردی به دلیل پیامدهای جهانگردی به دلیل پیامدهای منفی آن امری منطقی به نظر نمی رسد بلکه باید به دنبال راه حل صحیح و کارآمد بود تا ضمن استفاده از حداکثر منافع ناشی از صنعت گردشگری، جنبه های منفی آن را به حداقل ممکن کاهش داده و راه را برای گسترش و توسعه این صنعت هموار کرد. علی رغم نکات مثبت اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جهانگردی از جمله ازدیاد درآمد، ایجاد اشتغال، شناساندن فرهنگ خودی به بیگانه و نظایر آن ها مثل هر پدیده دیگری دارای مشکلاتی نیز می باشد. در این قسمت مقاله سعی کرده ایم به بررسی ارتباط بین جهانگردی و اعمال مجرمانه بپردازیم امید است بتوانیم در جهت حل معضلاتی که در این زمینه وجود دارد راه گشا باشیم و گامی در راستای رفع موانع جهت پذیرش جهانگردان بیش تر در ایران بدون تحمل آثار زیانبار آن برداریم.
تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که یکی از مهم ترین عوامل در انتخاب محل برای گردش و مسافرت از سوی جهانگردان ایمن بودن آن است . تردیدی وجود ندارد که در مناطق دارای جهانگردان زیاد اشخاصی نیز حضور پیدا می کنند که از این موقعیت سوء استفاده کرده و جرائمی را علیه جهانگردان مرتکب می شوند چرا که آنان معمولا ً مقدار زیادی پول نقد، جواهرات و وسایل قیمتی به همراه دارند و برای حداکثر استفاده از وقت و امکانات معمولاً تا دیروقت مشغول گشت و گذار در محله هایی هستند که حتی برای اشخاص محلی ناامن محسوب می شود.
*برگرفته از مطالب گردآوری شده توسط رئوف موسوی*
